Kan ik via eierstokstimulatie mijn vruchtbaarheid behouden?

Eierstokstimulatie voor het wegnemen van rijpe eicellen duurt een tiental dagen en gebeurt door middel van onderhuidse inspuiting van gonadotrofines die de groei van meerdere follikels (met daarin de eicellen) tegelijk in de eierstokken mogelijk maken. Tijdens die periode wordt regelmatig bloed afgenomen en worden vaginale echo's gemaakt om de groei van de follikels en de hormoonconcentraties op te volgen. Aangezien oestrogenen (vrouwelijke hormonen) een belangrijke rol spelen bij de uitbraak van bepaalde borstkankers, dreigt de verhoging van die hormonen in de bloedsomloop bij een eierstokstimulatie de ontwikkeling en vermeerdering van kankercellen in de hand te werken. De behandeling wordt bijgevolg aangepast om deze eventuele schadelijke gevolgen te vermijden door de inname van anti-oestrogeenpillen, zoals Letrozol, tijdens de volledige duur van de stimulatie. Met die producten kunnen meerdere eicellen tegelijkertijd worden geproduceerd, zonder dat de hormoonconcentraties in het bloed toenemen. Uit een studie is gebleken dat dit aangepast stimulatieprotocol de kans op recidief na de borstkankerbehandeling niet vergroot en dus de overlevingskansen van de patiënte niet wijzigt.

Welke voortplantingstechniek kies ik best?

Dankzij de meervoudige invalshoeken en de steeds doeltreffendere technieken doorheen de jaren, kunnen in sommige gevallen verschillende methoden worden gecombineerd om bij genezing de kans op een kind te vergroten. Het uitgangspunt van deze aanpak is de individualisering van het voortplantingsparcours. Dit houdt in dat er in functie van de leeftijd van de patiënte, de ovariële reserve, het soort tumor en de schadelijkheid van de behandeling verschillende opties bestaan. Zodra u hebt besloten de behandeling op te starten, kunt u voor een unieke voortplantingsmethode opteren waardoor de kankerbehandeling niet moet worden uitgesteld. Als de ziekte het toelaat om de kankerbehandeling enkele weken later op te starten, kunt u er eventueel voor opteren om de cryopreservatie van eierstokweefsel en de ovariële stimulatie en cryopreservatie van eicellen of embryo’s met elkaar te combineren.

Farmacologische bescherming van de eierstokken

De bescherming van de eierstokken tegen de schadelijke gevolgen van chemotherapie biedt talloze voordelen. Deze behandeling vergroot de kans op een natuurlijke zwangerschap na chemotherapie. Tot op heden werden enkel GnRH-analogen getest op vrouwen met borstkanker om de schadelijke gevolgen van chemotherapie voor de eierstokken te beperken. Door dit geneesmiddel wordt de secretie van LH en FSH geremd. Voortplantingsartsen zijn vertrouwd met dit geneesmiddel, waarmee eierstokken kunnen worden beschermd tegen chemotherapiestoffen. De eierstokken worden lamgelegd, net zoals die van meisjes voor ze in de pubertijd komen.
De resultaten van de verrichte studies rond de terugkeer van de menstruatiecyclus en de bescherming van de ovariële reserve bij patiënten die tijdens chemotherapie met GnRH-analogen worden behandeld, wijzen op een gunstig effect van dit geneesmiddel bij patiënten die behandeld werden voor borstkanker, maar de voordelen op lange termijn, meer bepaald op de vruchtbaarheid, blijven onzeker.
Dit geneesmiddel mag daarom enkel op duidelijk doktersadvies tijdens chemotherapie worden voorgeschreven en vervangt in geen geval de overige vruchtbaarheidsbehandelingen. Het wordt bovendien bij deze indicatie niet terugbetaald.

Wat is in vitro maturatie (IVM)?

In vitro maturatie (IVM) van eicellen is een medisch begeleide voortplantingstechniek, waarbij onrijpe eicellen – zonder voorafgaande hormoonkuur of na een zeer korte hormoonkuur – worden weggenomen. Die eicellen komen vervolgens in een laboratorium tot rijping in plaats van in de eierstokken binnen een natuurlijke cyclus. Ze zijn klaar om door een zaadcel te worden bevrucht. Gezien het gebruiksgemak van de techniek voor de patiënte en de eenvoud en korte duur van de behandeling, kan IVM als alternatief worden voorgesteld om eicellen (of embryo’s) in te vriezen voor patiënten die aan kanker lijden. Des te meer daar de behandeling vaak quasi onmiddellijk moet worden opgestart, waardoor een traditionele ovariële stimulatie te omslachtig is. Het slaagpercentage van deze procedure ligt echter lager.
Gezien de beperkte hormonale concentratie ervan, is IVM bijzonder geschikt voor patiënten die een hormoongevoelige borstkanker hebben. Er bestaan twee methoden om eicellen te vinden en een IVM uit te voeren:
IVM na vaginale eierstokpunctie:
De follikels in de eierstokken worden onder plaatselijke of volledige verdoving via een vaginale punctie weggenomen. De weggehaalde eicellen komen in het laboratorium tot rijping. Ze worden onmiddellijk ingevroren of door zaadcellen bevrucht. In dat laatste geval worden de embryo’s die daaruit ontstaan ingevroren.

IVM bij eicellen die vlak voor de invriezing van eierstokweefsel in het laboratorium worden weggenomen:
Als u – in samenspraak met uw arts – via een chirurgische ingreep een stuk eileider laat wegnemen, kunnen er tijdens de voorbereiding van het eierstokweefsel (voor de invriezing ervan) in het laboratorium onrijpe eicellen worden weggehaald. Die eicellen komen in vitro tot rijping.

Moet ik eicellen of embryo’s laten invriezen?

De pick-up van rijpe eicellen wordt als eerste techniek voorgesteld om de vruchtbaarheid veilig te stellen wanneer er nog voldoende tijd is voor de start van de chemotherapie. Met behulp van deze techniek kunnen meerdere eicellen of embryo's worden bewaard totdat er sprake is van een kinderwens.
Hebt u een partner en hebt u samen al kinderplannen, dan kunt u uw eicellen met zijn zaadcellen laten bevruchten en enkele dagen nadien de embryo’s laten invriezen. De terugbetaling van deze procedure moet u aanvragen bij uw ziekenfonds. Zodra u zwanger mag raken, worden de embryo’s een per een of zelfs per twee ontdooid en vervolgens in uw baarmoeder teruggeplaatst. Beide partners moeten akkoord gaan vooraleer de ingevroren embryo's gebruikt mogen worden.
Kent u de vader nog niet, dan kunt u eicellen laten invriezen. Die procedure wordt door het ziekenfonds terugbetaald tot de leeftijd van 38 jaar. Zodra u een zwangerschap mag overwegen en indien uw eierstokken niet langer eicellen produceren, worden de ingevroren eicellen ontdooid en in vitro met de zaadcellen van de toekomstige vader van uw kinderen bevrucht. De embryo’s die hieruit ontstaan, worden vervolgens in uw baarmoeder teruggeplaatst.
Voordat de rijpe eicellen worden weggenomen om ze te laten invriezen of bevruchten en de embryo's in te vriezen, is een ovariële stimulatiebehandeling nodig. Die behandeling wordt aangepast volgens uw situatie (zie 'Kan ik via eierstokstimulatie mijn vruchtbaarheid behouden?')

Krachtens de Belgische wetgeving mogen eicellen 10 jaar worden bewaard. De toegelaten bewaartijd voor embryo’s bedraagt 5 jaar. In geval van medische situaties, zoals een kankerdiagnose, kan die bewaartijd echter worden verlengd.

Wat is de cryopreservatie van ovarieel weefsel?

De cryopreservatie van ovarieel weefsel is een doeltreffend alternatief voor patiënten die onmiddellijk met chemotherapie moeten starten. Hoewel deze techniek in België tot de leeftijd van 38 jaar wordt terugbetaald, is die niet aangeraden voor patiënten die ouder zijn dan 36 jaar.
Tijdens een ingreep onder volledige verdoving wordt met behulp van een laparoscopie een deel van de eierstok (of een volledige eierstok) weggehaald. Dit duurt meestal niet langer dan 30 minuten en kan met spoed worden uitgevoerd. Het weggehaalde weefsel wordt vervolgens naar het referentielaboratorium gebracht, waar het wordt ingevroren. Een deel van het eierstokweefsel wordt microscopisch onderzocht. Enerzijds wordt de ovariële reserve beoordeeld, dit is het aantal follikels op het weggehaalde weefsel dat een eicel bevat. Anderzijds wordt de aanwezigheid van kankercellen op het weefsel uitgesloten.
Na afloop van de chemotherapie zijn er twee situaties mogelijk:
In het eerste geval herstelt de menstruatiecyclus van de patiënte zich 6 tot 12 maanden na afloop van de chemotherapie en kan ze dus na advies van haar oncoloog een spontane zwangerschap overwegen. In het tweede geval herstelt de menstruatiecyclus zich niet of wordt de patiënte zeer onregelmatig ongesteld en/of vertoont ze tekenen van prematuur ovarieel falen, zoals warmteopwellingen, en is haar vruchtbaarheid waarschijnlijk aangetast. De diagnose van prematuur ovarieel falen wordt vervolgens bevestigd door middel van een bloedafname en een gynaecologische echografie, waaruit blijkt dat ze onvoldoende eicellen in haar eierstokken heeft om spontaan zwanger te kunnen raken. In dat geval wordt in samenspraak met de oncoloog voorgesteld om eierstokweefsel terug te plaatsen en wordt het risico van de procedure beoordeeld. In de mate van het mogelijke worden alle weefselfragmenten niet tijdens één enkele ingreep teruggeplaatst. Een terugplaatsing in meerdere keren zou immers de kans vergroten dat niet enkel de ovariële activiteit, maar ook de natuurlijke vruchtbaarheid zich herstellen. Daartoe moeten de eileiders natuurlijk wel aanwezig en toegankelijk zijn. Bij een tweede kinderwens kan ook een tweede procedure worden overwogen. Op heden werd in de literatuur de geboorte van meer dan 150 kinderen opgetekend dankzij deze techniek, waarbij ingevroren eierstokweefsel wordt teruggeplaatst. De kans op minstens één kind na terugplaatsing van eierstokweefsel wordt vandaag geschat op om en bij de 40%.